Effecten

Effecten

Effect: Toegevoegde lucht

Je kunt lucht aan de stem toevoegen door de stembanden gedeeltelijk te sluiten. Dit effect kun je over neutral heen gebruiken, niet over curbing, overdrive en edge. Het wordt vaak gebruik in jazz, pop en bij studiowerk om een mooi randje over de stem te creeëren. Ook als je een gedeelte van een lied zacht en intens wilt zingen, dan kun je dit effect gebruiken. Zangeressen die veel met lucht over de stem zingen zijn bijvoorbeeld: Mariah Carey, Birdy en Enya. Met dit effect kun je op een schaal van 1-10 op volume 1-4 zingen. In rockmuziek wordt het dus niet zo vaak gebruikt, omdat je er weinig power mee kunt maken.

Oefening
Hou maar eens je hand voor je mond en doe maar eens alsof je lucht uitwasemt tegen een ruit, waardoor je hem laat beslaan. Maak er nu klank bij. Je zult merken dat dit ook veel lucht kost.

Effect: Vocal Breaks

Bij vocal breaks wissel je heel snel van de ene stemfunctie naar de andere stemfunctie. Het wordt vaak in jodelmuziek gebruikt. Je maakt gebruikt van het ontspannen en tilten van het schildkraakbeen. Zangeressen die veel gebruik maken van Vocal Breaks zijn: Shakira en Dolores O’Riordan (Cranberries). In sommige methodes heeft men het wel eens over de ‘stembreuk’. In het effect Vocal Breaks speel je bewust met de overgang tussen stemfuncties.

Oefening
Zing IE-EE-IE en wissel af van stemfuncties tussendoor. Oefen het eerst langzaam en dan juist snel.

Effect: Creaks

Creaks geven een ‘krakend’ effect aan het begin of aan het eind van een zin. Het wordt met name in pop en r&b muziek toegepast en kan een intieme sfeer geven.
Bij het toepassen van creaks laat je de ware stemplooien tegen elkaar ‘spetteren’. Dit is een goede en nuttige oefening voor mensen die altijd met ruis zingen. Mensen die hees zijn kunnen dit effect niet. Er gaat bij dit effect namelijk bijna geen lucht naar buiten. Zangers die dit effect bijvoorbeeld toepassen zijn: Michael Jackson en Stevie Wonder.

Oefening
Om zonder lucht te leren zingen is het ook een nuttige oefening om vanuit Creaks naar dikke stemplooien te gaan. Oefen met Creaks: AA-EE. Je kunt vanuit een (half)metalige stemfunctie beginnen en dan met een zo zacht mogelijke aanzet beginnen.

Effect: Hammerfall Vibrato

Het hammerfall vibrato vind je veelal terug in Schläger muziek en musical. Het is als het ware een rij pulseringen van de stembanden, en eigenlijk een serie glottisslagen achter elkaar. Zanger(e)s Danny de Munk, Frans Bauer en Edith Piaf maken hier vaak gebruik van.

Oefening
Doe het geluid van een schaap na: MÈÈ… Hiermee kun je het makkelijkst het hammerfall vibrato vinden. Je kunt de snelheid van de pulseringen trainen. Zorg dat de trillingen licht en gelijkmatig zijn.

Effect: Strottenhoofdvibrato

Het strottenhoofdvibrato klinkt anders dan het Hamerfall vibrato. Het is langzamer, breder en er kunnen toonhoogtevariaties worden gemaakt. Door het op en neer bewegen van het strottenhoofd, ontstaat het vibrato. Het wordt veelal in de klassieke muziek gebruikt, maar ook in de jazz en blues. De mate van kanteling bepaalt of de stem een renaissance geluid heeft (met weinig vibrato) of als een opera- stem (met veel vibrato).

Oefening om het klassieke geluid te vinden

Leg twee vingers op je keel. Imiteer iemand die huilt terwijl je de oe zingt. Let op een ontspannen kaak en tongstand. Het kan helpen om een innerlijke lach te voelen, waardoor de achterkant van de keel zich opent. Het helpt om je hoofd enigszins naar beneden te kantelen, waardoor het schildkraakbeen makkelijker omlaag kan.

Oefening
Kies twee tonen en wissel ze steeds sneller af. Je kunt eventueel met een metronoom oefenen. Je kunt daarmee het gewenste tempo zelf instellen. Een handige website waar je online een metronoom kunt vinden is:

Homepage

Effect: Growl

Om te leren growlen is het belangrijk dat je de valse stemplooien naar elkaar toebrengt zonder constrictie. De ware stemplooien staan in de neutrale positie. De toonhoogte wordt daarbij gemaakt door de valse stemplooien. Bij Growl trillen de valse stemplooien, gelegen boven de ware stemplooien, mee bij het zingen. Omdat er geen beweegbaar slijmvlies om de valse stemplooien ligt, klinkt het geluid van growl ruig en onregelmatig. Als je het geluid met de ware stemplooien maakt, is er de kans dat je gaat hoesten en dat het een onaangenaam gevoel geeft in de keel. Je kunt vanuit een lage growl leren grunten door zachter te gaan zingen en er lucht aan toe te voegen. Let bij het growlen op dat je een lage strottenhoofdpositie gebruikt. Bij growl gebruik je twang, in tegenstelling tot grunt. Je maakt gebruik van een gekanteld strottenklepje. Bij growl doet de achterkant van de tong mee om het ‘ kermit de kikker’ achtige geluid te vormen. Bij grunt is de tong juist laag. Mensen die kneudelen growlen eigenlijk wanneer ze praten. Growl is dan ook zeer geschikt als effect op een stemfunctie, maar niet geschikt om een heel nummer mee te zingen.

Oefening om growl te vinden
Imiteer een kneudelgeluid alsof je kermit de kikker nadoet. Voeg twang toe. Verhoog in het begin het strottenhoofd enigszins. Trek de tong een stukje naar achteren en omlaag. Het verhemelte is verlaagd.

Effecten: Distortion en Rattle

Vuistregel: Om distortion te vinden moet je de twang toepassen! Doe je dat niet, dan kun je je stem beschadigen en kan het pijnlijk worden om te zingen!
Bij Twang wordt het strottenklepje dichterbij de bekerkraakbeentjes gebracht. Om Distortion te vinden kun je het idee hebben dat je ‘dubbel twangt’. Verhoog vervolgens het strottenhoofd. Trek het achterste deel van de tong omhoog en naar achteren, zodat het de achterkant van de keel zo hoog mogelijk bijna raakt. Glimlach met de mond ver geopend. Verlaag het gehemelte. Je kunt distortion op alle stemfuncties toepassen.

Oefening
Denk aan dubbel twangen. Maak nu het geluid van een krassende heks maar dan zonder toon op de AA.

Rattle
De basis voor Rattle is distortion. Hier voeg je een gorgeleffect aan toe.

Effect: Ornamentatie

Zangeressen als Christina Aguilera, Whitney Houston, Mariah Carey en Beyoncé staan erom bekend: de ad-libs (een afkorting voor ad-libitum). Het is een ander woord voor ornamentatie of versieringen. In een woord worden diverse noten gepasseerd of zelfs in 1 lettergreep. Het zingen van deze versieringen vraagt om een muzikaal gehoor en veel improvisatievermogen. Het leuke hiervan is dat je er echt je eigen creativiteit op los kunt laten! Je kunt hierbij gebruik maken van het hammerfall of strottenhoofd vibrato. Ornamentatietechnieken kom je vaak tegen in R&B muziek.

Effecten: krijsen, inhale & exhale screams

Evenals het grunten worden screams vaak gebruikt in de metalmuziek. Screams vormen een zeer hoge, schorre, zangtechniek. In deze hoogte is het moeilijk om goed te articuleren. Bands die veel gebruik maken van Screams zijn bijvoorbeeld: de Black Veil Brides en Children of Bodom.
Het hoge screamen wordt ook wel krijsen genoemd. Je kunt zowel helder als met distortion  krijsen. Ook hier gebruik je de twang. Je kunt het krijseffect toevoegen aan neutral en edge. Maak de klank scherp.
Vuistregel bij het krijsen: let op dat de onderliggende stemfunctie niet verloren gaat anders kun je je stem beschadigen! Het mag nooit pijn doen!
Zangers die bijvoorbeeld met het krijseffect zingen zijn: Joe Cocker, Tina Turner en Aretha Franklin.

Let op!

Screamen is zeer inspannend voor de stembanden en het valt dan ook af te raden om de scream direct uit de stembanden te laten komen (dit kan leiden tot een schorre keel, scheuren van de stembanden of het verliezen van de stem).

Hoe vind je screams?
• Let op het gebruik van ademsteun! Geef geen druk vanuit de keel, maar werk vanuit je hele lijf!
• Maak voor het screamen gebruik van een smooth of glottale onset. De valse stemplooien zijn in de midden of open positie. Je zingt op dunne stemplooien. Het schildkraakbeen is gekanteld. Het ringkraakbeen is in een rechte positie. Het strottenklepje is maximaal gekanteld. Het strottenhoofd is hoog. De randen van de tong zijn tegen de kiezen bij het screamen. Maak gebruik van een hoge positie van het verhemelte zodat er geen lucht door de neus gaat. De kaak is in een middenpositie. De lippen zijn in een middenpositie of gespreid.
• Gebruik niet teveel ankering. Bij het screamen is de instelling hetzelfde als in een slikpositie met uitzondering van het feit dat de valse stemplooien open zijn. Als je teveel druk uitoefent door middel van support, kan er stemschade optreden.
• Het geluid van scream is luid. Door de twanger sluiten de stembanden langer tijdens de trillingscyclus. De stembanden zijn langer gesloten dan in neutral.
• Zorg dat je een open lichaamshouding aanneemt.
• Je kunt screamen op de inademing en op de uitademing; beiden geven een ander effect. Bij inward screams adem je in en zet je vervolgens de stembanden dicht. De stembanden worden eigenlijk in tegenovergestelde richting in trilling gebracht! Om dit te leren kun je je mond openen en terwijl je door de mond inademt maak je geluid.
• Let bij het screamen op een constante ademdruk.
• Het achterste deel van de keel vibreert tegen elkaar aan, waardoor het geluid onstaat. Hierdoor ontstaan de traditionele screams.
• Door twang toe te voegen kun je hoge screams maken. Een goed voorbeeld hiervan kun je beluisteren in ‘ Child in Time’ van Deep Purple. De zanger, Ian Gillan zong ook de rol van Jezus in Jesus Christ Superstar, waarin hij diverse klankkleuren laat horen!
• Richt je toon. Weet voor je gaat screamen welke noot je wilt gaan maken.
• Veel metalzangers leren de screams door middel van imitatie. Echter, elke stem heeft zijn eigen unieke geluid. Jouw scream zal dus ook weer anders klinken dan die van bekende metalzangers. Laat je hierdoor niet onzeker maken. Hoe vaker je oefent, des te meer je je eigen stijl kunt ontwikkelen.
• Het gebruik van screams mag geen pijn doen. Let op dat je de stem niet beschadigt en doe eerst een warming up voor je begint!
Oefening
Oefen op IAU en laat het achterste deel van de keel tegen elkaar vibreren. Je kunt de toonhoogte variëren. Werk met actieve support vanuit je diafragma / middenrif.

Effect: grunt

In metal wordt het effect grunten vaak toegepast. Een zangdocent die zich hier veelvuldig in heeft verdiept is Melissa Cross. Op youtube kun je diverse filmpjes van haar vinden en zij heeft een dvd uitgebracht: The zen of screaming. Er zijn diverse metalzangers die gebruik maken van grunten, zoals Angela Gossow van de band Arch of Enemy & George Oosthoek uit Orphanage, Gijs Hermans (winnaar van het Nederlandse kampioenschap grunten). Grunten is meestal a-tonaal, er zit geen basisfrequentie in de stem. Er kan wel verschil in timbre en ritme worden gemaakt. Door middel van de articulatie kun je veranderingen in toonhoogte waarnemen omdat de boventonen veranderen.

Hoe vind je grunt?
• Werk vanuit ademsteun.
• Maak het vocal tract zo lang mogelijk voor een donkere klankkleur.
• Als je luid wilt grunten kun je de bite gebruiken, alsof je in een appel bijt.
• Maak je lichaam stevig. De armen zijn gehoekt langs je zij. Laat het hoofd iets naar voren hangen en tuit de lippen enigszins. Dit wordt ook wel de ‘gorillahouding’ genoemd. Je kunt hierbij onder de wenkbrauwen doorkijken.
• Behoud de open keel stand (zie level 1 les 2).
• De tong is verdikt en ligt naar achteren, de zijkanten drukken tegen de bovenste kiezen aan.
• Laat de kaak hangen (zie level 1 – les 3).
• Een extra functie van de stemplooien is, naast het voortbrengen van klanken, het afsluiten van de keel. De stemplooien werken in principe als een klep. De ware stemplooien houden de lucht of een voorwerp búiten je lichaam, terwijl de valse stemplooien de lucht juist bínnen houden. Wanneer je bijvoorbeeld iets zwaar tilt, sluiten de valse stemplooien de keel af, zodat de lucht in het lichaam word gehouden, waardoor het bloed sneller pompt en er meer energie word opgewekt. Bij het grunten wordt er spanning op de ware en valse stemplooien gelegd. Dit maakt dat je voorzichtig moet zijn met het oefenen ervan! Als je het grunten verkeerd toepast is er kans op poliepen, oedeem of zelfs het verlies van de stem. Werk dus vanuit ademsteun en ga niet over je eigen grenzen!
• Grunten is een gutturaal fenomeen (de klank zit dus laag en achter in het strottenhoofd) en wordt vervolgens gecombineerd met andere mondlocaties. Niet alle zangers die grunten, articuleren.
• Bij het grunten wordt de bovenste ademruimte actief gebruikt.
• Volgens de methode Complete Vocal Technique, is grunten een effect in zang dat geproduceerd wordt door het geheel laten vibreren van het strottenhoofd. Stembanden kunnen hierbij een rol spelen, zodat er ook ‘op toon’ gegrunt kan worden. Grunten kan gecombineerd worden met andere effecten, zoals growl (het ‘Louis Armstrong-geluid’ – zie les 6 uit level 3).
• Veel metalzangers leren grunten door middel van imitatie.
• Let op dat je niet teveel druk geeft op de valse stemplooien, je moet denken aan de ‘retraction’ , houd ze zo ver mogelijk open en dus niet naar elkaar toegebracht. Ook de ware stemplooien zijn open. Het gebied boven de stembanden maakt de klank.
• Begin de grunt vanuit een geaspireerde aanzet (met lucht).
• Maak als het ware een ‘ groot gezicht’ om te grunten.
• Begin de grunt als het ware vanuit een geïrriteerde zucht op ‘ Ha-oo”.
• Bij het grunten duwt de adem naar buiten omdat de stemplooien niet geheel gesloten zijn maar je wilt deze als het ware binnen houden.
• Bij het grunten is je microfoontechniek minstens zo belangrijk als het leren grunten zelf. Je houdt je handen als het ware als een bakje om de microfoon, zo dicht mogelijk bij je mond. Vraag de geluidstechnicus je microfoon maximaal open te zetten bij het grunten. Omdat het grunten per definitie met lucht plaatsvindt, is het geen hard effect.
• Voor het grunten gebruik je een lage tongpositie, geen twang (een gekanteld strottenklepje geeft helderheid aan de toon namelijk, dat wil je juist niet), geen schildkraakbeentilt, het zachte verhemelte is omhoog, de lippen zijn naar voren, de kaak laag, gebruik je support en hoofd/nek ankering en zet je neusvleugels uit.
• Om te leren grunten kun je ook het geluid van een boze hond imiteren.
• Een aparte grunt-techniek is de Pig-Sqeal. Hierbij voeg je wel twang aan je grunt toe. Let bij het twangen op dat je niet teveel support (druk) geeft.

Oefening:
Spring open en dicht met de armen en benen, terwijl je op een lage klank ‘hoe’ maakt. Maak een lage klank tussen d-g klein.